Bu çalışma 11-13 Ekim tarihleri arasında 2. Uluslararası 12. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur

Nazife ÖZTÜRK[1]

Fatma ÜZÜMCÜ[2]

Özet

Türkiye’de sağlık yönetimi eğitiminin yaklaşık 50 yıllık bir mazisi bulunmaktadır ve sağlık yönetimi eğitimi bugün çok sayıda üniversitede devam etmektedir. Bu araştırmanın amacı, sağlık yönetimi bölümü öğrenci ve mezunlarının bölümlerine ilişkin algılarını metaforlar (zihinsel imgeler) aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla Sağlık Yönetimi bölümü mezunu ve öğrencilerine Sağlık Yönetimi bölümü …………………… ya benzer; çünkü…………………… şeklinde açık uçlu bir soru yöneltilmiş; mezun ve öğrencilerin bölüme ilişkin metafor oluşturması istenmiştir.

Araştırmaya 29 mezun, 19 öğrenci katılmış ve katılımcılar 48 geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforlar olumlu, olumsuz ve ne olumlu ne olumsuz olarak kategorilere ayrılmıştır. Katılımcıların 23 metafor ile en fazla olumsuz metafor ürettiği tespit edilmiştir. Olumsuz metaforlar bölümün atama durumunun olmadığına ilişkin üretilen metaforlardır.

Metaforlar kullanılarak sağlık yönetimi bölümü öğrencileri ve mezunlarının bölümlerine ilişkin algıları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Katılımcıların çoğunun % 47’sinin olumsuz metafor ürettiği fakat olumlu üretilen metaforların ise bölümün değerine ilişkin olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sağlık Yönetimi, Metafor, Sağlık Yönetimi Bölümü

METAPHOR PERCEPTIONS OF DEPARMENT OF HEALTH MANAGEMENT STUDENT/GRADUATES ABOUT THEIR OWN DEPARTMENT

Abstract

Management of health education in Turkey has a history of nearly 50 years and health management training continues in many universities today. The purpose of this research is to reveal perceptions of departments of students and graduates of health management through metaphors (mental imagery). For this purpose, the people who are graduated from Health Management department and students are similar to Health Management department ……………….; because………………. an open-ended question in the form of; graduates and students are asked to form metafor the division.

29 graduates and 19 students participated in this research, and the participants produced 48 valid metaphors. These metaphors are divided into positive, negative, and positive or negative categories. Participants were found to produce the most negative metaphor with 23 metaphors. Negative metaphors are produced metaphors that the chapter is not assigned.

Metaphores were used to elucidate the perceptions of the students and graduates of the health management department. It was determined that 47% of the participants produced negative metaphors, but the positively produced metaphors were related to the value of the site.

Key Words: Health Management, Metaphore, Health Management Department

1. Giriş

Bilimsel ve mesleki bilginin üretilerek toplumsal gelişmeye katkıda bulunan Üniversiteler bulundukları toplumda en önemli kurumlardır. Bilgi üretimine katkıda bulunmanın yanı sıra araştırma geliştirme görevleri de bulunan üniversitelerde alınan eğitimler (Gül vd., 2015:237); öncesinde alınan eğitimlerden çok farklı, meslek edindiren, eğitimin son noktasında bulunmaktadır (Öztürk ve Ilıman, 2015: 73).

Yükseköğretim 2017 İstatistiklerine göre Türkiye’de 118 devlet, 71 vakıf üniversitesi, toplam 189 üniversitede çok sayıda bölüm bulunmaktadır (http://www.yok.gov.tr; erişim tarihi: 15.05.2017). Sağlık Yönetimi Bölümü de bu bölümlerden biridir. sağlık yönetimi; sağlık kurumları kaynaklarının amaçlar doğrultusunda etkili kullanılması, koordine edilmesi ve harekete geçirilmesi, değerlendirilmesi, analitik ve proaktif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birçok fonksiyonel beceri ve davranış gerektiren interdisipliner bir alandır (Uzuntarla, 2017: 17). Sağlık Yöneticisi ise sağlık hizmetlerinin planlanmasını bu hizmetlerin amaçlarına uygun olarak, diğer insanlar aracılığıyla yönetim süreçlerini organize ederek bu işlerin yürütülmesini sağlayan profesyoneldir (Ulusoy vd., 2014:11).

Türkiye’de ilk defa 1963 yılında başlayan sağlık yönetimi eğitiminin yaklaşık 50 yıllık bir mazisi bulunmaktadır ve sağlık yönetimi eğitimi bugün çok sayıda üniversitede devam etmektedir. Sağlık Yönetimi alanında eğitim almış ve almakta olan kişilerin bölümlerine ilişkin algılarının bilinmesi bölümün geleceği ve bölümle ilgili yapılması gerekenler açısından önemlidir.

Metafor kelimesinin etimolojik kökeni Yunanca “Metapherin” kelimesinden türetilmiştir; anlam olarak meta değiştirmek ve pherein ise taşımak anlamına gelmektedir (Korkut ve Keskin, 2016: 196). Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlükte metafor kelimesi ”mecaz” olarak anlamlandırılmış (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option: erişim tarihi: 01.07.2018); kişilerin olayları, nesneleri ve özellikle soyut kavramları farklı benzetmeler kullanarak açıkladıkları araçlar olarak tanımlanmıştır (Kale ve Çiçek, 2016: 142). Woodside (2018), metaforun birbirleri ile ilişkisi olmayan iki şeyi karşılaştırmak için kullanılan yöntem olduğunu; karmaşık konuların anlaşılmasına olanak tanıyan yöntem olduğunu bireylerin soyut kavramları anlamlandırmalarına izin veren bir mekanizma olduğunu bildirmektedir. Metaforlar bir dil ve özgür anlatımı destekleyen anlayış ve zihinsel ilişkilerin bir boyutu olarak kabul edilmektedir. Metaforlar sadece dile değil aynı zamanda düşüncelere ve eylemlere de işaret etmektedir (Chan et. al., 2018: 47). Metafor kelimesinin tanımlarına bakıldığında ise farklı tanımlar ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda metafor kavramına ilişkin akademik yayınların sayısının artış gösterdiği görülmektedir. Bu durumun nedenleri arasında araştırma yapılan bireylerin sorulan sorular ile sınırlı kalmayıp cevaplarına yükledikleri anlamların ortaya çıkarılmak istemesi sayılmaktadır (Mert, 2015: 2). Metafor kelimesi kavram olarak ilk defa Lacoff ve Johnson (1980) tarafından “zihinsel metaforlar teorisi” olarak ortaya çıkarılmıştır. Bu teoriye göre metafor bir olguyu başka bir olguya göre anlamak ve deneyimlemek esasına dayanmakta, iki benzeşmeyen olgu arasında bir ilişki kurarak belli bir zihinsel şemanın başka bir zihinsel şema ile yansıtılmasına olanak verilmektedir (Saban, 2009: 282). Bu yöntemin temellerini oluşturan anahtar fikirler (Ayyıldız Ünnü, 2014: 14):

− Metaforlar temelde doğası itibarıyla kavramsaldır; metaforik dil ikincildir.

− Kavram metaforları gündelik tecrübede temellenir.

− Soyut düşünce bütünüyle olmasa da büyük ölçüde metaforiktir.

− Metaforik düşünce kaçınılmaz, hep mevcut ve çoğunlukla bilinçdışıdır.

− Soyut kavramlar sözel bir çekirdeğe sahiptir, fakat bu soyut kavramları çekirdek metaforlar, genellikle birkaç boyutlu tutarsız metafor genişletir.

− Soyut kavramlar metaforlar olmadan eksiktir. Sözün gelişi, büyü, cazibe, delilik, birleşme, büyütme, vb. metaforlar olmaksızın aşk, aşk değildir.

− Kavram sistemimiz bütünüyle tutarlı değildir, çünkü kavramlar hakkında akıl yürütmek için kullanılan metaforlar tutarsız olabilir.

−Biz hayatlarımızı metafor aracılığıyla sağlanan çıkarımlar temelinde yaşarız şeklinde sıralanmaktadır.

2. Yöntem

Bu araştırmanın amacı, sağlık yönetimi bölümü öğrenci ve mezunlarının bölümlerine ilişkin algılarını metaforlar (zihinsel imgeler) aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla Sağlık Yönetimi bölümü mezunu ve öğrencilerine Sağlık Yönetimi bölümü ………………. ya benzer; çünkü………………. şeklinde açık uçlu bir soru yöneltilmiş; mezun ve öğrencilerin bölüme ilişkin metafor oluşturması istenmiştir. Metaforların araştırma yöntemi olarak kullanıldığı çalışmalarda “gibi” , “benzer” ifadeleri genellikle metafor ile metaforun dayanağı arasındaki bağı daha net bir şekilde çağrıştırmak için kullanılmaktadır. “Çünkü” kavramı ise katılımcıların ürettikleri metaforlar için mantıksal dayanaklar sunmalarını sağlamaktadır. Araştırma yarı yapılanmış anket tekniği ile online olarak toplanmıştır.

Araştırma amacı doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:

1- Sağlık Yönetimi bölümü öğrencilerinin bölüme ilişkin metaforları nelerdir?

2- Sağlık Yönetimi bölümü mezunlarının bölüme ilişkin metaforları nelerdir?

3- Araştırma kapsamında oluşturulan metaforlar nasıl gruplandırılmaktadır?

3. Bulgular

Araştırma kapsamında sağlık yönetimi bölümü öğrencileri ve mezunlarına online açık uçlu olarak sorulmuştur. Katılımcıların sağlık yönetimi bölümüne ilişkin algılarını ortaya çıkarmak amacıyla metafor kelimesinin tanımı yapılmıştır online form oluşturulmuştur. Online form katılımcılara gönderilmiş ve katılımcılardan toplam 52 metafor toplanmış ancak 4 metafor, anlaşılır ifade olmaması nedeniyle, değerlendirmeden çıkarılmıştır. Sonuç olarak 48 metafor değerlendirmeye alınmıştır. Katılımcıların mezun ve öğrenci olma durumlarına ait bilgiler Tablo 1’de gösterilmiştir. Tabloya göre katılımcıların % 60,41’inin öğrenci, % 39,59’unun ise öğrenci olduğu görülmektedir.

Tablo 1. Araştırma Katılımcılarının Öğrenci veya Mezun Olma Durumları

Araştırmaya katılanların oluşturdukları metaforlar olumlu, olumsuz ve hem olumlu hem olumsuz olarak sınıflandırılmış olumlu anlam taşıyan metaforlar nedenleri ile birlikte gösterilmiştir.

Tablo 2. Katılımcılara göre Olumlu Anlam Taşıyan Metaforlar

Tablo 3. Katılımcılara göre Olumsuz Anlam Taşıyan Metaforlar

Tablo 4. Katılımcılara göre Ne Olumlu Ne Olumsuz Anlam Taşıyan Metaforlar

Katılımcılar tarafından 11 adet olumlu metafor üretilmiştir. Olumlu üretilen metaforlara ilişkin algının değer olduğu; katılımcıların Sağlık Yönetimi bölümünün değerli bir bölüm olduğuna ilişkin metafor ürettikleri görülmüştür. Olumsuz metaforların sayısı tüm katılımcıların 23 adet ile %47’sini oluşturmaktadır. Olumsuz metaforlar istihdam ve işyeri ortamındaki sorunlara ilişkin üretilmiştir. Ne olumlu ne olumsuz metaforların sayısı ise 14 ve bu metaforlara ilişkin genel sonuç, sağlık yönetimi bölümünün istihdam olanakları ve mezunların meslek tanımı, iş yaşamı ile ilgili olarak üretilmiş olmalarıdır. Ne olumlu ne olumsuz kategorisinde üretilen metaforlara ilişkin bulgulara bakıldığında ise mezun katılımcıların bölümün multidisipliner yapısına ilişkin metafor ürettiği, öğrencilerin ise daha çok bölümün sürekli artan mezun sayısına ilişkin metafor ürettiği görülmektedir. Sağlık Yönetimi Bölümü mezunu ve öğrenciler tarafından üretilen metaforlardan çıkarılan sonuçlar:

– Sağlık yönetimi bölümünün değeri olan bir bölüm olarak görmekte fakat bölümün iş bulma olanakları konusunda umutsuzlar,

– Sahada çalışan sağlık yönetimi mezunlarının kurumlarına çok faydalı olduğunu düşünüyorlar,

– Bölümün tanınmadığını düşünmekteler,

– Bölümün kendi içinde birçok bölüm barındırdığına dikkat çekiyorlar,

– Mezunlar, öğrenciler ve bu alanda çalışan öğretim elemanları arasında iletişimsizlikler olduğunu düşünüyorlar,

– Son yıllarda artan mezun sayısına vurgu yapıyorlar.

4. Sonuç

Son yıllarda metaforlar ile yapılan çalışmaların sayısında artış görülmüştür. Literatürde öğrencilerin mesleki tercihlerine, kariyer algılarına, hemşirelerin mesleklerine ilişkin çok sayıda çalışma olduğu görülmektedir. Bu araştırma, sağlık yönetimi bölümü öğrenci ve mezunlarının bölümlerine ilişkin algılarını metaforlar (zihinsel imgeler) aracılığıyla ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Araştırma sonucunda oluşturulan metaforlar olumlu, olumsuz ve hem olumlu hem olumsuz metaforlar olarak sınıflandırılmış ve bu metaforlara ilişkin çıkarımlar yapılmıştır. Katılımcıların büyük çoğunluğu bölüme ilişkin olumsuz metafor üretmiştir. Bu durumun en temel sebebinin sağlık yönetimi bölümünün son beş yılda kamuda atamasının olmamasından yani mezun sayısı artarken atama sayısının azalmasından kaynaklandığı, özel sektörde ise bu mezunların çok kolay iş bulamamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Sağlık Yönetimi mezunlarının atanabilmesi için gerekli çalışmaların yapılması önerilmektedir.

Kaynakça

Ayyıldız Ünnü N. A. (2014). Rasyonel Perspektif Işığında Karar Verme Eylemi: Nitel Bir Analiz. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 24, p. 91–116. https://doi.org/10.11611/JMER397

Chan Z. C. Y., Chien W. T., Henderson S. (2018) Metaphorical Interpretations Of The Educator-Student Relationship: An İnnovation İn Nursing Educational Research. Nurse Education in Practice, 28, p. 46–53. https://doi.org/10.1016/j.nepr.2017.09.012

Gül İ., Yeşiltaş A., Keklik B. (2015) Sağlık Yönetimi Lisansüstü Programlarında Yapılan Tezlerin Profili. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), p. 231–234.

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option: (Erişim tarihi: 01.07.2018)

http://www.yok.gov.tr; (Erişim tarihi: 15.05.2017)

Kale E., Çiçek Ü. (2016). Metaphor Perceptions of Nurses About Their Own Profession. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 3 (2), p.142–151. https://doi.org/10.5222/SHYD.2015.142

Korkut Ali, Keskin İ. (2016) Üniversite Öğrencilerinin Kariyer Algıları: Metaforik Bir Analiz Çalışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33), p. 194–211.

Lacoff G., Johnson M. (1980) Metaphors We Live by. Chicago: University of Chicago Press.

Mert K. (2015) Tüketicilerin Alışveriş Merkezi Kavramına İlişkin Metaforik Algılarının İncelenmesi. Sakarya Iktisat Dergisi, 4 (3), p. 1–18.

Öztürk Z., Ilıman E. (2015) Sağlık Yönetimi Ve İşletmeciliği Bölümünde Okuyan Öğrencilerin Bölümü Tercih Nedenleri İle Beklenti ve Motivasyon Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 8(1), 71–93.

Saban A. (2009) Öğretmen Adaylarinin Öğrenci̇ Kavrami İli̇şki̇n Sahi̇p Oldukları Zi̇hi̇nsel İmgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar, 7(2), p. 281–326.

Ulusoy H., Tosun N., Aydın J. C. (2014) Türkiye’de Sağlık Yönetimi Alanında Lisans Eğitimini

Sürdürmekte Olan Öğrencilerin Genel Profilinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma, HSP,

1(2):10-22

Uzuntarla Y. (2017). Sağlık Yönetimi Bölümünün Üniversite Sınavında Ve Kamuya Personel Alımlarındaki Kontenjanları: 2016 Yılı Değerlendirmesi. Health Care Academician Journal, 4(1), p. 1-17. https://doi.org/10.5455/sad.13-1483426746

Woodside J. M. (2018). Organizational Health Management Through Metaphor: A Mission-Based Approach, Journal of Health Organization and Management, 32(3), p. 374–393. https://doi.org/10.1108/JHOM-05-2017-0098